Сэцэн-хан — титул младшей ветви потомков Гэрэсэндзэ от его сына Амина, получившего в удел отоки Хурээ и Цоохор. Вместе с другими потомками Гэрэсэндзэ, носившими титулы Дзасагту-ханов и Тушэту-ханов правили в Халхе.
Аймак Сэцэн-ханов располагался в восточной части Халхи. В 1633 приняли ханский титул. В 1636 потерпели сокрушительное поражение от империи Цин, в результате чего аймак длительное время переживал упадок, а династия Сэцэн-ханов утратила самостоятельное влияние на дела Халхи, ориентируясь в своей политике на Тушэту-ханов. В 1688 вместе с другими халхасскими аймаками перешли в подданство империи Цин. В марте 1691 на Долоннорском съезде принесли присягу императору Сюанье, после чего наследственная власть Сэцэн-ханов над их аймаком закончилась. Как наиболее лояльная империи Цин династия, Сэцэн-ханы сохранили ханский титул, однако их власть дзасака распространялась только на собственный хошун. Власть в аймаке перешла к сейму — чуулгану, во главе с президентом — даргой. Чуулган аймака собирался в местности Хэрлэнбарс хото. Несмотря на то, что на вакантную должность дарги чаще всего назначались совершеннолетние Сэцэн-ханы, в своём ханстве они превратились в primi inter pares.
Административное деление аймака Сэцэн-ханов
Название хошуна |
Год образования |
Количество сум |
Титул дзасага |
Первый владетель |
Династическая связь |
Сэцэн ханы хошуу |
1691 |
2 |
хан |
Сономдорж |
сын Илдэнравдана |
Зуун гарын дундад хошуу |
1691 |
2 |
доро-и цзюньван |
Намжил |
сын Норбо |
|
1755 |
|
хошо-и циньван |
Байаршид |
сын Доржжида, сына Намжила |
Дундад баруун хошуу |
1691 |
4 |
гуса-и бэйсэ |
Пунцукилдэн |
сын Норбо |
|
1696 |
|
доро-и цзюньван |
Пунцукилдэн |
сын Норбо |
Баруун гарын дундад хошуу |
1691 |
1 |
доро-и бэйлэ |
Цэвтан |
сын Дамбы, сына Бадмадши, сына Шолоя |
Дундад адаг хошуу |
1691 |
3 |
гуса-и бэйсэ |
Дарь |
сын Мажарилдэна, сына Шолоя |
Дундад зуун хошуу |
1691 |
2,5 |
гуса-и бэйсэ |
Бодьжав |
сын Шолоя |
Зуун гарын омнод хошуу |
1691 |
1,5 |
тушээ гун |
Цэвтэн |
сын Гармы, сына Бумбы, сына Шолоя |
Дундад хойт хошуу |
1691 |
1,5 |
туслагч гун |
Цэвтэн |
сын Шолоя |
Дундад омнод хошуу |
1691 |
5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Ананд |
сын Шолоя |
Баруун гарын омнод хошуу |
1691 |
1,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Цэрэндаш |
сын Зайсана, сына Лавира, сына Шолоя |
Зуун гарын хойт хошуу |
1691 |
2,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Цэрэндаш |
сын Данжина, сына Цосхива, сына Шолоя |
Баруун гарын хойт хошуу |
1691 |
3 |
тэргуун зэргийн тайж |
Гуржав |
сын Данжина, сына Цосхива, сына Шолоя |
Дундад адгийн дэд хошуу |
1695 |
1,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Туулай |
сын Мэргэна, сына Бабы |
Дундад зуун омнод хошуу |
1697 |
1 |
тэргуун зэргийн тайж |
Гонцог |
сын Данжина, сына Ананда, сына Шолоя |
Дундад баруун хойт хошуу |
1697 |
0,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Лувсан |
сын Дайчина, сына Бабы |
Зуун гарын зуун хошуу |
1701 |
1,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Эрдэнэ |
сын Норбо |
Зуун гарын баруун хошуу |
1701 |
1 |
тэргуун зэргийн тайж |
Цойжамс |
сын Норбо |
Баруун гарын зуун хошуу |
1701 |
0,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Гэндэн |
сын Норбо |
Зуун гарын хойт адаг хошуу |
1711 |
1,5 |
тэргуун зэргийн тайж |
Дорждаш |
сын Данжина, сына Цосхива, сына Шолоя |
Баруун гарын дундад баруун хошуу |
1712 |
1,5 |
туслагч гун |
Цэрэнванбу |
сын Цэвэна, сына Бадмадши, сына Шолоя |
Баруун гарын дундад зуун хошуу |
1713 |
1 |
тэргуун зэргийн тайж |
Цойжир |
сын Цэрэндаша, сына Цабура, сына Шолоя |
Дундад адгийн баруун хошуу |
1735 |
1 |
тэргуун зэргийн тайж |
Ванжилжав |
сын Норбо |
Сэцэн-ханы
- Амин, род.1536, сын Гэрэсэндзэ Джалаир-хунтайджи халхасского, Дурахал-ноён отоков Хурээ и Цоохор 1549—
- Шолой, род. 1577, сын Муру Буйми, сына Амина , Далай-жинон отоков Хурээ и Цоохор — 1633, Маха Саммади Гэгээн Сэцэн-хан 1633—1652
- Баба, сын Шолоя, Сэцэн-хан 1652—1685
- Норбу, сын Шолоя, Сэцэн-хан 1685—1687
- Илдэнравдан, сын Норбу, Сэцэн-хан 1687— 1688
- Сономдорж, сын Илдэнравдана, Сэцэн-хан 1688—1711
- Гуйцэн, сын Сономдоржа, Сэцэн-хан 1711—1728, ум.1730
- Цэвэнбайнжур, сын Гуйцэна, Сэцэн-хан 1728—1733
- Чойжав, сын Пунцукилдэна, сына Норбо, Сэцэн-хан 1733—1735
- Гамарин, сын Гуйцэна, Сэцэн-хан 1735—1751
- Манибазар, сын Гамарина, Сэцэн-хан 1751—1767
- Цэвэнжав, сын Гамарина, Сэцэн-хан 1767—1788
- Цэвэндорж, сын Цэвэнжава, Сэцэн-хан 1788—1795
- Пунцукдорж, сын Цэвэндоржа, Сэцэн-хан 1795
- Санжайдорж, правнук Чойжава, Сэцэн-хан 1796—1800
- Махашири, правнук Гуйцэна, Сэцэн-хан 1800—1807
- Энхтур, сын Махашири, Сэцэн-хан 1807—1817
- Артасэд, сын Энхтура, Сэцэн-хан 1817—1874, улясутайский цаньцзан дачэнь 1845—1861, ургинский монгольский баньши дачэнь 1861—1874
- Цэрэндорж, сын Артасэда, Сэцэн-хан 1874—1893
- Дэмчигдорж, сын Цэрэндоржа, Сэцэн-хан 1893—1910
- Навааннэрэн, Сэцэн-хан 1910—1922
Дзасаки хошуна Зуун гарын дундад
- Намжил, сын Норбу, засаг-ун доро-и цзюньван 1691—1721
- Гамариндорж, сын Намжила, засаг-ун доро-и цзюньван 1721—1732
- Доржжил, сын Намжила, засаг-ун доро-и цзюньван 1732—1740
- Байаршид, сын Доржжила, засаг-ун доро-и цзюньван 1740—1755, засаг-ун хошо-и циньван 1755—1781
- Гонцогжав, сын Байаршида, засаг-ун хошо-и циньван 1781—1790
- Дармашир, сын Гонцогжава, засаг-ун хошо-и циньван 1790—1814
- Манибазар, сын Дармашира, засаг-ун хошо-и циньван 1814—1825
- Цэрэндорж, сын Манибазара, засаг-ун хошо-и циньван 1825—1857
- Намжилдондуб, сын Цэрэндоржа, засаг-ун хошо-и циньван 1857—1902
Дзасаки хошуна Дундад баруун
- Пунцукилдэн, сын Норбо засаг-ун гуса-и бэйсэ 1691—1696, засаг-ун доро-и цзюньван 1696—1727
- Чойжав, сын Пунцукилдэна, засаг-ун доро-и цзюньван 1727—1735, Сэцэн-хан 1733—1735
- Дэмчиг, сын Чойжава, засаг-ун доро-и цзюньван 1735—1780
- Цэвэндорж, сын Дэмчига, засаг-ун доро-и цзюньван 1780—1781
- Санжайдорж, сын Цэвэндоржа, засаг-ун доро-и цзюньван 1781—1811, Сэцэн-хан 1796—1800
- Баточир, сын Санжайдоржа, засаг-ун доро-и цзюньван 1811—1821
- Тохтогтулуй, сын Баточира, засаг-ун доро-и цзюньван 1821—1868
- Манжбазар, сын Тогтохтулуя, засаг-ун доро-и цзюньван 1868—1884
- Доржпалам, сын Манжбазара, засаг-ун доро-и цзюньван 1884—
См. также
Ссылки
- Были ли мусульманами Тогустэмур (Ахмуд) и его сын Элбэг (Ахмад)
Литература
- Ермаченко И. С. Политика маньчжурской династии Цин в Южной и Северной Монголии в XVII в. М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1974—196 с
- История Монгольской народной республики. Изд. 3-е. — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1983—660 с
- История Эрдэни-дзу. Факсимиле рукописи / Пер. с монг., введ., комм. и прил. А. Д. Цендиной. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999. — 255 с ISBN 5-02-018056-4
- Лубсан Данзан. Алтан тобчи («Золотое сказание») / Пер. с монг., введ., комм. и прил. Н. П. Шастиной. М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1973—439 с
- Скрынникова Т. Д. Ламаистская церковь и государство. Внешняя Монголия. XVI — начало XX века. — Новосибирск.: Наука. Сиб. отд-ние, 1988. — 104 с ISBN 5-02-029353-9
- Цааджин Бичиг («Монгольское уложение»): Цинское законодательство для монголов 1627—1694 гг. Монгольский текст. Введ., транслитерация монг. текста, пер. и комм. С. Д. Дылыкова. М., 1998
- Шара туджи: Монгольская летопись XVII века. Сводный текст, пер., введ. и прим. Н. П. Шастиной. М.; Л., 1957.